بزرگنمایی:

در حال حاضر سازمان همکاری‌های شانگهای شامل 8 عضو اصلی چین، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، هندوستان و پاکستان است و جمهوری اسلامی ایران هم در کنار سه کشور مغولستان، بلاروس و افغانستان عضو ناظر این سازمان است. ایران در سال 2005 میلادی به عضویت ناظر این سازمان در آمد.

همچنین این سازمان دارای چند شریک گفت و گو نیز هست که شامل جمهوری آذربایجان، جمهوری ارمنستان، پادشاهی کامبوج، جمهوری دموکراتیک فدرال نپال، جمهوری ترکیه و جمهوری سوسیالیستی دموکراتیک سریلانکا است.

اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای تقویت اعتماد متقابل و همسایگی بین کشورهای عضو، ارتقا همکاری موثر آنها در سیاست، تجارت، اقتصاد، تحقیقات، فناوری و فرهنگ و همچنین در زمینه آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست،  تلاش مشترک برای حفظ و تضمین صلح، امنیت و ثبات در منطقه و حرکت به سوی استقرار یک نظم سیاسی و اقتصادی جدید بین المللی دموکراتیک، عادلانه و منطقی است.

این سازمان، سیاست داخلی خود را در چارچوب اصول اعتماد متقابل، منافع متقابل، برابری، مشورت های متقابل، احترام به تنوع فرهنگی و تمایل به توسعه مشترک دنبال می کند، در حالی که سیاست خارجی آن مطابق با اصول عدم تعهد، عدم هدف قرار دادن کشورهای دیگر و باز بودن است.

اجلاس سران (HSC)، عالی ترین نهاد تصمیم گیری در این سازمان است که هر سال یکبار تشکیل جلسه می دهد و تصمیمات و دستورالعمل هایی را در مورد همه مسائل مهم سازمان اتخاذ می کند. بر این اساس سران دولت های عضو سالی یک بار برای بحث در مورد استراتژی همکاری های چندجانبه سازمان و زمینه های اولویت دار، حل مسائل مهم اقتصادی و دیگر همکاری های فعلی و همچنین تصویب بودجه سالانه این سازمان، با یکدیگر ملاقات می کنند. زبان های رسمی سازمان همکاری شانگهای هم روسی و چینی است.

علاوه بر اجلاس سران، سازوکار نشست ها در سطح روسای پارلمان نیز وجود دارد. دبیران شورای عالی امنیت ملی کشورهای عضو، وزرای امور خارجه، دفاع، اقتصاد، حمل و نقل، فرهنگ، آموزش و بهداشت و درمان و قانونگذاران هم به عنوان مکانیزم هماهنگی سازمان همکاری شانگهای عمل می کنند.

بر این اساس، این سازمان دارای دو اجلاس مهم سران و نخست وزیران است و همچنین سالانه چندین نشست‌ فرعی هم در زمینه های مختلف برگزار می‌کند. از سوی ایران، در اجلاس سران این سازمان رئیس جمهوری و در اجلاس نخست وزیران هم معاون اول رئیس جمهوری شرکت می کنند. تنها کشورهایی که عضو اصلی هستند حق رای در نشست‌ها را دارند و اما جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهایی که عضو ناظر به شمار می‌آیند می‌تواند در نشست‌ها ارائه نظر نماید.  

کشورهای عضو این سازمان به منظور برقراری روابط تجاری و داد و ستد میان یکدیگر، در سال 2006 میلادی شورای تجارت سازمان همکاری شانگهای را تاسیس کردند. علاوه بر انرژی، حمل و نقل، ارتباطات از راه دور و وام دهی بانکی، این شورا بر اولویت های همکاری بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از جمله آموزش، تحقیق و فناوری نوآورانه و همچنین مراقبت های بهداشتی و کشاورزی متمرکز است.

از نظر همکاری اقتصادی و تجاری، کل حجم کنونی اقتصادی سازمان همکاری شانگهای نزدیک به 20 تریلیون دلار آمریکا است که از ابتدای تاسیس آن بیش از 13 برابر افزایش یافته است. حجم کل تجارت خارجی به 6.6 تریلیون دلار آمریکا رسیده که امسال نسبت به 20 سال پیش 100 برابر افزایش یافته است.

اقتصاد کشورهای عضو این نهاد منطقه ای تقریبا مکمل یکدیگر است به طوری که ایران و روسیه به عنوان تولید کنندگان عمده نفت و گاز و چین و هند هم به عنوان مصرف کنندگان بزرگ انرژی می توانند اقتصادهای یکدیگر را تکمیل کنند.

میزان تجارت خارجی ایران با مجموعه کشورهای سازمان همکاری شانگهای متفاوت است. آمارها حاکی است این رقم در هفت ماهه سال گذشته با حجم 30 میلیون و 356 هزار و 787 تن به ارزش 15 میلیارد و 154 میلیون دلار رسیده بود. بیشترین حجم تجارت خارجی ایران از میان 10 عضو این سازمان با کشور چین بوده است.

امیر عبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در مورد ظرفیت های اقتصادی این سازمان می گوید: شانگهای یک ظرفیت بزرگ اقتصادی است که 2 میلیارد و 600 میلیون نفر جمعیت را در جهان شامل می‌شود و جمهوری اسلامی ایران نیز سال ها عضو ناظر اجلاس شانگهای بوده است.

25 خرداد امسال برابر با بیستمین سالگرد تاسیس سازمان همکاری شانگهای بود طی 20 سال گذشته، سازمان همکاری شانگهای به یکی از سازمان های تاثیرگذار در روابط بین الملل تبدیل شده و یک نیروی اساسی در حفظ امنیت و ثبات منطقه ای است.

این سازمان در 20 سال گذشته با اعتماد و سود متقابل، برابری، مشاوره، احترام به تمدن های مختلف و توسعه مشترک، نقش بسیار مهمی در حل اختلافات بین المللی، ترویج دیپلماسی غیر دولتی و مبادلات بین کشورهای عضو داشته است.

«شون جوانگ جی»  رییس انستیتو روسیه، اروپای شرقی و آسیای میانه آکادمی علوم اجتماعی چین در مورد اهمیت این سازمان می گوید: پس از سال ها سازمان همکاری شانگهای نقش مهمی در ارتقا همکاری بین کشورهای عضو ایفا کرده است  که از نظر فرهنگ و سیستم متنوع هستند.

این کارشناس در مورد نقش سازمان همکاری شانگهای که می تواند در شرایط فعلی جهان ایفا کند، می گوید: من فکر می کنم در آینده سازمان همکاری شانگهای به حفظ ثبات منطقه ای، حفظ منافع کشورهای منطقه و توسعه مشترک این کشورها ادامه خواهد داد.

او گفت: باید بیشتر به موضوعات جهانی و مسایل داغ بین المللی توجه کنیم، در آینده نیز می توانیم نقش فعال تری در ارتقا دموکراسی و چند قطبی شدن روابط بین الملل داشته باشیم.

هنوز، سازمان همکاری شانگهای نسبتاً جوان است و همانطور که از تاریخ انجمن های بین المللی دیگر بر می آید این سازمان هم نشانه های مشخصه هر سازمان جوان و در حال رشد را به نمایش می گذارد. با این وجود سازمان همکاری شانگهای علیرغم عمر کم خود موقعیت خود را به عنوان وزنه ای مقابل ایالات متحده آمریکا و ناتو در آسیای مرکزی تثبیت کرده و مسیری را برای تصدی نقش این نهاد منطقه ای در منطقه ای مشابه ناتو در غرب طراحی کرده است.

 این سازمان با دراختیار داشتن 20 درصد ذخایر نفتی و 50 درصد ذخایر گاز جهان، قابلیت آن را دارد که در دهه‌های آینده به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های بین‌المللی اقتصادی و انرژی تبدیل شود و مدیریت و کنترل بخش عظیمی از انرژی جهانی را در اختیار بگیرد.

اگرچه جهانی سازی در دهه های اخیر به عنوان روند اصلی روابط بین الملل پدیدار شده و همچنان به تعمیق روابط بین کشورها و مناطق جهان ادامه می دهد اما منطقه سازی نیز به عنوان یک روند اساسی دیگر در توسعه نظم جهانی ظاهر شده است. در منطقه کلان اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای یکی از برجسته ترین نمونه های این مدل ترکیبی یا ترکیبی جدید از مشارکت منطقه ای بین قاره ای است.