چاپ

پایگاه اینترنتی اوراسیا ریویو در تحلیلی به بررسی جایگاه کشورهای قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان برای هند و چین پرداخت و نوشت: جمهوری‌های آسیای مرکزی نقش بسیار برجسته‌ای را در چارچوب‌های زئوپلیتیکی هند و چین دارا هستند. هم هند و هم چین بعد از آنکه آمریکا از افغانستان عقب نشینی کرد، ابتکارات جدیدی را برای تعامل با این جمهوری‌ها آغاز کردند.

چین البته از جولای 2020 توافق جدیدی را تحت عنوان «گفت‌وگوی 5+1» با هر پنج جمهوری آسیای مرکزی آغاز کرده است. تا قبل از این، و از سال 2004 چین به طور دوجانبه و چند جانبه با این کشورها در تعامل بود. اولین نشست 5+1 بین رهبران چین با این کشورها نیز مربوط به تجارت و سرمایه‌گذاری در دوره شیوه ویروس کووید-19 بود.

دومین نشست نیز در تاریخ 12 ماه مه سال 2021 و با تمرکز بر همکاری، کووید-19 و اتخاذ رویکردی سیاسی برای تعامل با افغانستان برگزار شد. در همین چارچوب، شی جی پینگ رییس جمهور چین هم نشستی مجازی با رهبران این کشورها در 25 ژانویه 2022 داشت و بدنبال جلب همکاری آنها در راستای مقابله با تروریسم و تقویت امنیت منطقه‌ای بود.

هند هم با تاخیر با جمهوری‌های آسیای مرکزی در قالب 1+5 وارد تعامل شده است. نارندرا مودی نخست وزیر هند آخرین بار در سال 2015 از آسیای مرکزی بازدید داشت. با این حال بعد از خروج آمریکا از افغانستان، دومین دیدار طرفین در دهم نوامبر 2021 و در حاشیه گفت‌وگو درباره امنیت منطقه ای با محوریت افغانستان برگزار شد. سومین دیدار نیز در ماه دسامبر سال 2021 برگزار شد.

هند نیز نشستی مجازی را با عنوان «نشست هند و آسیای مرکزی» با حضور روسای جمهوری این پنج جمهوری در قالب 5+1 برگزار کرد. این نشست دو روز بعد از آنکه چین نشستی را در همان سطح برگزار کرده بود، برگزار شد. مهمترین تمرکز این نشست نیز تحولات افغانستان و بندر چابهار ایران بود. این بندر در حقیقت بندر رقیب گوادر پاکستان محسوب می‌شود که با سرمایه‌گذاری چینی‌ها توسعه یافته است.

چین برچسب «5+1» را برای تعامل دوستانه با سه کشور هم مرز خود یعنی قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان و همچنین دو کشور دیگر این منطقه انتخاب کرده است. هند هم روابط خود با جمهوری‌های آسیای مرکزی را در چارچوب سیاست «همسایگی گسترده» تعریف کرده است. چین و هند هر دو ارزش ژئوپلیتیکی و رقابت بالقوه‌ای را در همسایگی آسیای مرکزی برای خود می بینند.

حضور آمریکا در افغانستان طی سال‌های گذشته، منطقه‌ای حائل را برای چین به وجود آورده بود که از این طریق می‌توانست فعالیت‌های اقتصادی خود را در آسیای مرکزی دنبال کند. اما بعد از خروج آمریکا از افغانستان و نااطمینانی نسبت به رفتار دولت طالبان، چین چارچوب 5+1 را برای ایجاد یک منطقه حائل در مرزهای غربی‌اش ایجاد کرد.

عقب نشینی آمریکا از افغانستان همچنین اثبات کرد که چرا هند بدنبال تعامل جدیدی با کشورهای آسیای مرکزی است. بعد از حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001، هند سرمایه‌گذاری فراوانی را در پروژه‌های توسعه‌ای افغانستان انجام داد. به همین دلیل هند هیچ گاه این احساس را نداشت که باید به طور مستقل و در چارچوب یک گروه مستقل با جمهوری‌های آسیای مرکزی وارد تعامل شود. براساس پارادایم امنیتی هند، جبهه‌های شمالی و غربی این کشور در اولویت هستند. این مهم از طریق حضور آمریکا در افغانستان و تعامل عمیق با دولت‌های افغانستان قبل از طالبان حاصل شده بود. با این حال بعد از خروج آمریکا از افغانستان، تعامل با جمهوری‌های آسیای مرکزی به موضوعی حیاتی از بُعد امنیتی و تجاری تبدیل شد.

از نقطه نظر کشورهای آسیای مرکزی، در جایی که ظرفیت‌های اقتصادی و نظامی برای مقابله با افراط گرایی و تروریسم محدود است، هر تعاملی ارزشی افزوده برای منافع امنیتی آنها محسوب می‌شود. چین پیشتر به اهمیت مشارکت با افغانستان پی برده و به همین دلیل کمک‌های بشردوستانه گسترده‌ای را به این کشور ارسال کرده بود. تا زمانی که علت تهدید از طریق یک استراتژی تعاملی خنثی نشود، این احتمال وجود دارد که تمام ترتیبات نهادی که ثبات و امنیت را تضمین می‌کنند، موثر و پایدار نخواهند بود.

افغانستان همچنان موقعیت محوری خود در تضمین ثبات در منطقه را حفظ کرده است. شرایط در حال حاضر بسیار وخیم‌تر شده است. اگر افغانستان به سرنوشت خود رها شود، ممکن است اثراتی در پی داشته باشد که کل منطقه را بی ثبات سازد.